Kastracja psów i kotów to temat, któremu nadal towarzyszy wiele kontrowersji. Właściciele czworonogów często martwią się o skutki zdrowotne i behawioralne tego zabiegu. Również w środowisku lekarzy weterynarii zdania dotyczące różnych metod przeprowadzania kastracji są podzielone. Nieustannie toczą się dyskusje, w których analizowane są dobre i złe strony określonych technik operacyjnych oraz możliwych powikłań. Kwestiami najbardziej dyskusyjnymi wydają się określenie wieku, w jakim najlepiej kastrować zwierzęta oraz wybór między dwiema metodami operacyjnymi: owariektomią i owariohisterektomią. Jedynym słusznym wnioskiem, który można wysnuć z toczących się nieustannie dyskusji, jest to, że bez względu na wszystko należy się kierować dobrem pacjenta i dostosować metodę antykoncepcji do indywidualnej sytuacji każdego czworonoga.

Spis treści:
Czym jest zabieg?
Techniki operacyjne u samic
Techniki operacyjne u samców
Wskazania do sterylizacji
Możliwe powikłania
Postępowanie po zabiegu

Czym jest kastracja psów i kotów? Lekarz weterynarii podpowiada!

Kastracja, często mylona ze sterylizacją, jest zabiegiem operacyjnym polegającym na odcięciu gonad, czyli narządów płciowych produkujących męskie lub żeńskie komórki rozrodcze (gamety). W przypadku samców usunięciu poddaje się zatem jądra. W przypadku samic możemy mówić o dwóch technikach operacyjnych. Pierwszym typem kastracji jest owariektomia (OVE) polegająca na usunięciu samych jajników. Drugi typ to owariohisterektomia (OVH), podczas której usuwane są nie tylko jajniki, lecz także macica. Sterylizacja polega natomiast na przerwaniu dróg transportujących komórki rozrodcze. Bez względu na to, którą technikę kastracji zdecyduje się wykorzystać chirurg, zabieg zawsze powinien być jak najmniej inwazyjny. Należy dobrze prawdopodobieństwo wystąpienia ewentualnych powikłań i zrobić wszystko, aby im zapobiec. Warto pamiętać o tym, że przy wielości i różnorodności głosów odnoszących się do kastracji i sterylizacji oraz różnych metod wykonywania tych zabiegów, nie da się wyłonić jedynej słusznej racji. Nie bez powodu bowiem istnieje kilka różnych metod antykoncepcji zwierząt. Najważniejsze jest to, aby wybrana metoda była zawsze dostosowana do sytuacji i indywidualnego przypadku każdego pacjenta. Nie istnieje także idealna metoda kastracji czy sterylizacji chirurgicznej i farmakologicznej. Żadna z nich nie przyniesie czworonożnemu pacjentowi jedynie korzyści natury zdrowotnej. Wszystkie istniejące metody mają swoje wady i zalety, a zadaniem dobrego lekarza weterynarii jest ocenienie, która z nich będzie najkorzystniejsza i najbardziej optymalna dla określonego zwierzęcia.

Dwie techniki operacyjne u samic: owariektomia i owariohisterektomia

Wśród dwóch technik operacyjnych kastracji suczek i kotek mniej inwazyjna jest owariektomia, polegająca na usunięciu samych jajników. Zabieg ten rozpoczyna się od cięcia pośrodkowego zapępkowego, które można ograniczyć do kilku centymetrów w zależności od wielkości samicy. Cięcie prowadzi się zazwyczaj w połowie odległości między pępkiem i spojeniem łonowym w stronę spojenia łonowego. Następnie lekarz weterynarii usuwa jajniki. Żyłę i tętnicę jajnikową podwiązuje się w okolicy wierzchołka rogu macicy, wykorzystując do tego wchłanialną nic o odpowiedniej grubości. Na końcu sprawdza się stan jamy brzusznej, aby móc ją bezpiecznie zamknąć. Owariohisterektomia jest bardziej inwazyjnym zabiegiem chirurgicznym. Podobnie jak w pierwszym przypadku zabieg rozpoczyna się od cięcia pośrodkowego zapępkowego. Długość cięcia zależy nie tyko od wielkości pacjenta, lecz także od wieku, statusu hormonalnego, ilości tkanki tłuszczowej, a czasami też liczby przebytych ciąż. Zazwyczaj jednak konieczne jest otwarcie jamy brzusznej od pępka aż do spojenia łonowego. Najpierw lekarz zajmuje się usunięciem jednego jajnika, następnie przerywa lub podwiązuje w częściach wchłanialnym materiałem więzadło szerokie rogu macicy. Analogicznie postępuje się z drugą stroną, usuwając drugi jajnik i więzadło szerokie drugiego rogu macicy. Następnie na trzon macicy, tuż nad jej szyjką zakłada się podwójną przewiązkę. Po sprawdzeniu stanu jamy brzusznej warstwowo zamyka się ranę ściany jamy brzusznej. Oba zabiegi wykonywane są na znieczuleniu ogólnym.

Techniki operacyjne u samców (psy i koty)

Wśród technik operacyjnych kastracji u samców wyróżnia się między innymi technikę mosznową i przedmosznową – obie wykonywane na znieczuleniu ogólnym. Ta druga przez wiele lat uznawana była za jedyny słuszny wybór. Jednak w 1974 roku, kiedy to po raz pierwszy opisano technikę mosznową, pojawiła się alternatywa. W środowisku lekarzy weterynarii nadal trwają dyskusje dotyczące tego, która z metod jest korzystniejsza. Początkowo kastracja mosznowa była uznawana za technikę odpowiednią dla pacjentów pediatrycznych. Jednak z czasem zaczęto ją stosować także u dorosłych samców. Doceniają ją szczególnie lekarze zajmujący się akcjami sterylizacyjnymi i kastracyjnymi, ponieważ jest ona nieco szybsza niż technika przedmosznowa, nie podwyższając przy tym ryzyka powikłań. Omawiając technikę przedmosznową, należy wspomnieć o dwóch wykorzystywanych w jej ramach metodach:

  • Cięcie przedmosznowe metodą otwartą: po odpowiednim przygotowaniu pacjenta do operacji chirurg przesuwa jądro podskórnie w okolicę przedmosznową i wykonuje cięcie na długość około 2–3 cm nad jądrem. Po przecięciu skóry, tkanki podskórnej oraz blaszki ściennej osłonki pochwowej, przez powstałe nacięcia wysuwa się jądro przymocowane do osłonki więzadłem ogona najądrza. Następnie zadaniem chirurga jest odpreparowanie na tępo więzadła, dzięki czego jądro zostaje oddzielone od osłonki. Wydobyte w ten sposób jądra podciąga się, a odsłonięty powrózek nasienny po odpreparowaniu mięśnia dźwigacza jądra podwiązuje się i odcina. Później podwiązuje się i odcina również mięsień dźwigacz. Po wykonaniu tych czynności tkankę podskórną zszywa się nićmi rozpuszczalnymi, a następnie zamyka się ranę skórną.
  • Cięcie przedmosznowe metodą zamkniętą: po przygotowaniu pacjenta do operacji wykonuje się nacięcia, podczas którego należy uważać, aby nie rozciąć osłonki pochwowej. Następnie osłonkę należy odpreparować od otaczających ją tkanek. Później wyciąga się powrózek znajdujący się w osłonce pochwowej. Zaletą tej metody jest usunięcie osłonek. Należy jednak zachować szczególną ostrożność przy zakładaniu przewiązek, ponieważ ryzyko jej zsunięcia jest większe niż w metodzie otartej.

Kastracja techniką mosznową wiąże się nie tylko z usunięciem jąder, ale całej moszny. Wybór tej techniki może być podyktowany różnymi czynnikami, jednak istnieje kilka szczególnych przypadków, kiedy jest ona szczególnie wskazana, na przykład nowotwory, zapalenie jąder czy zmieniona skóra moszny. Po przygotowaniu zwierzęcia do zabiegu wykonuje się cięcie o wrzecionowatym kształcie, które przebiega u podstawy moszny. Następnie należy odpreparować skórę moszny, a po odsłonięciu jąder zachowuje się osłonki pochwowe, które trzeba odpreparować od pozostałych tkanek. Powrózki nasienne podwiązuje się tak, jak w metodzie zamkniętej. Na końcu zaszywa się tkankę podskórną i zamyka ranę ranę skórną.

Klinika weterynaryjna podpowiada: jakie są wskazania do wykonania kastracji psów i kotów?

Powody, dla których wykonuje się kastrację, dzieli się zazwyczaj na hodowlane i medyczne. W pierwszym przypadku zabieg wykonuje się zazwyczaj na prośbę właścicieli zwierząt, którzy chcą uniemożliwić pupilom prokreację. Czasami decyzja właścicieli uwarunkowana jest także chęcią wyeliminowania określonych zachowań u zwierząt, o czym napiszemy w dalszej części artykułu. Wśród wskazań medycznych do przeprowadzenia kastracji, zwłaszcza techniką OVH, wymienia się różne choroby macicy,w tym między innymi rozrost i zwyrodnienie błony śluzowej macicy, ropomacicze, mumifikację płodów, macerację płodów, a także skręt macicy, jej rozerwanie lub wypadnięcie. Wśród innych schorzeń macicy klasyfikujących do OVH wymienia się też nowotwory macicy lub jajników. Powodami do kastracji samic mogą także być choroby endokrynologiczne (na przykład cukrzyca), zaburzenia hormonalne wywołujące choroby skóry, a także choroby dziedziczne takie jak wnętrostwo, dysplazję stawów biodrowych, uogólnioną nużycę. Ponadto kastracja samic może mieć znaczenie w zapobieganiu nowotworom gruczołu mlekowego. W przypadku samców medycznymi wskazaniami do kastracji są między innymi stany patologiczne jąder, a w zwłaszcza nowotwory jąder, które mogą prowadzić do szkodliwych zmian w innych narządach, a także stany zapalne jąder, skręt jąder oraz choroby prostaty, takiej jak występujący w zazwyczaj w starszym wieku przerost prostaty czy torbiele prostaty. Zabieg kastracji u samów jest także stosowany przy schorzeniach takich jak gruczolaki zatok przyodbytowych oraz przepuklina kroczowa. Ponadto kastracja może być środkiem profilaktycznym wymienionych chorób.

Behawioralne wskazania do wykonania operacji – prawdy i mity

Wspominaliśmy już, że kastrację u psów i kotów wykonuje się nie tylko z pobudek medycznych, ale też behawioralnych. Wykonanie tego zabiegu może bowiem znacząco wpłynąć na zachowanie czworonoga, eliminując „wybryki”, które mogą być kłopotliwe dla właścicieli zwierząt. Wśród takich zachowań często wymienia się znaczenie mieszkania moczem, kopulowanie przejawiane w stosunku do samic, człowieka czy przedmiotów, włóczęgostwo, a także agresja. Jeśli podejmując decyzję o kastracji, kierujemy się jedynie wskazaniami behawioralnymi, powinniśmy pamiętać, że nie wszystkie problematyczne zachowania zwierząt da się wyeliminować poprzez ten zabieg. Ponadto niektóre z nich da się zwalczyć dzięki specjalistycznej wiedzy i odrobinie cierpliwości. I tak decyzję o kastracji często zbyt pochopnie podejmują właściciele zwierząt przejawiających zachowania agresywne. Zapominamy jednak o tym, że agresja u zwierząt może mieć bardziej złożone podłoże, a pozbawienie zwierzęcia zdolności rozrodczych nie jest lekiem na wszystko. Obserwowana u zwierząt nadpobudliwość oraz niektóre zachowania agresywne mogą bowiem wynikać z zaburzeń w procesie socjalizacji oraz niedostatecznego kontaktu z człowiekiem. Zachowania o takim podłożu można wyeliminować poprzez odpowiednią terapię behawioralną. Kolejny pochopny wniosek popychający właścicieli czworonogów do decyzji o przeprowadzeniu kastracji może wynikać z niewłaściwej interpretacji odruchu kopulacji obserwowanego u psów. Kopulacja przejawiana w stosunku do ludzi czy pluszowych zabawek naszego dziecka może być kłopotliwa. Należy jednak pamiętać o tym, że nie zawsze jest ona objawem nadmiernego pobudzenia seksualnego. Tego typu zachowania mogą się bowiem okazać przejawem chęci dominacji, z którą również można sobie poradzić dzięki odpowiedniej terapii behawioralnej. Jeśli jednak takie metody nie przyniosą spodziewanego rezultatu jedynym wyjściem może się okazać kastracja. Podobnie jest w przypadku kocura, który znaczy teren moczem. Innym kandydatem kwalifikującym się do kastracji może być pies, u którego w okresie cieczki obserwuje się nasilająca się nadpobudliwość, nieposłuszeństwo i włóczęgostwo. Kastracja może się także okazać skutecznym rozwiązaniem problemów z agresją u kotki z ciążą urojoną lub suki, która ma cieczkę.

Lekarz weterynarii ostrzega: powikłania po zabiegu kastracji u psów i kotów

Wśród powikłań wczesnych, które mogą wystąpić po zabiegu kastracji wymienia się między innymi krwotok wewnętrzny, który najczęściej występuje u suk o masie ciała przekraczającej 25 kilogramów. W takich przypadkach krwotok może być przyczyną śmierci pacjenta. Inne powikłania, które mogą wystąpić u samic po zabiegu kastracji to:

  • krwawienie z pochwy: może wystąpić po 4 do 6 dni do zabiegu OVH, a jego przyczyną jest najczęściej nadżerka okolicy przewiązki. Powikłanie to nie występuje po zabiegu z wykorzystaniem techniki OVE.
  • Ziarniak okolicy przewiązki: jest to stan zapalny i ziarniak lub ropień, który powstaje w okolicy kikuta macicy po zabiegu OVH. Jego powodem jest najczęściej brak aseptyki operacyjnej.
  • Zespół pozostałego jajnika: skutkiem tego powikłania jest występowanie normalnego cyklu rujowego, który miał być wyeliminowany poprzez kastrację. Do powikłania dochodzi wówczas, gdy pozostawiony zostanie jakiś fragment jajnika, który mimo podwiązania tętnicy jajnikowej, jest odżywiony poprzez krążenie oboczne wytwarzające się nawet wtedy, gdy wiązka naczyniowa pozostaje zamknięta.

Podwiązanie moczowodu może zostać wykonane przypadkowo w okolicy podwiązki jajnikowej lub trzonu macicy. Jeśli jajnik jest niewystarczająco uwidoczniony zdarza się założyć przewiązkę zbyt blisko tylnego bieguna nerki, podwiązując przy tym moczowód. Zdarza się również podwiązanie dalszego odcinka moczowodu w okolicy pęcherza moczowego.

Niektóre powikłania mogą się ujawnić dopiero po upływie pewnego czasu od zabiegu kastracji samic. Wymienia się wśród nich między innymi rozrost i zwyrodnienie błony śluzowej macicy oraz ropomacicze czy nietrzymanie moczu. Zarówno samice jak i samce poddane zabiegowi kastracji są także bardziej narażone na otyłość. Ten problem dotyka jednak przede wszystkim zwierząt, które są przekarmiane i nie mają dostatecznej ilości ruchu. Wśród powikłań występujących po zabiegu kastracji u samców wymienia się natomiast między innymi rozejście się szwów, obrzęk moszny, krwotok, podskórne wylewy krwi czy też krwiak moszny.

Postępowanie z psami i kotami poddanymi kastracji

Psy i koty poddane zabiegowi chirurgicznemu – w tym przypadku kastracji – wymagają szczególnej troski i opieki. W przypadku samców, u których wykonano cięcie przedmosznowe, należy pamiętać o zdecydowanym ograniczeniu ruchu. Wychodząc na spacer z psem, zawsze zabieramy ze sobą smycz i pilnujemy, aby spacer odbywał się spokojnie, bez biegania. Po zabiegu usunięcia jąder moszna jest wyjątkowo wrażliwa, a nadmierny ruch może prowadzić do jej obrzęku. Aby zapobiec powikłaniom, należy także dbać o właściwe zabezpieczenie rany. Chcąc uniemożliwić zwierzęciu lizanie rany, możemy założyć mu kołnierz szyjny. Podobne środki ostrożności należy zachować u samic. U nich również należy dobrze zabezpieczyć ranę i ograniczać im wysiłek fizyczny. W miarę postępującego gojenia się rany zwierzęta mogą odczuwać świąt. Powinniśmy zwracać na to uwagę i pamiętać o tym, aby nie pozwolić pupilowi na jej drapanie, gryzienie czy lizanie. Ponadto po zabiegu i wybudzeniu się z narkozy zwierzęta mogą odczuwać chłód, dlatego warto przygotować im ciepłe posłanie. Nie możemy jednak otulać ich zbyt mocno, aby organizm zwierzęcia się nie przegrzewał. Powinniśmy także pamiętać o tym, że zachowanie czworonoga po zabiegu kastraci może nieco odbiegać od normy. Pamiętajmy także o tym, aby pierwsze posiłki po zabiegu nie były zbyt obite ani ciężkie. Powinniśmy karmić pupila małymi porcjami, ale nieco częściej niż zwykle. Jeśli po pierwszym posiłku wystąpią wymioty, należy odczekać około 2 do 3 godzin przed podaniem kolejnego. Bez względu na to, co będzie się działo po zabiegu kastracji psa lub kota, najlepszym sposobem postępowania będzie przestrzeganie wskazówek chirurga weterynarii, który przeprowadził zabieg. I to właśnie z nim powinniśmy się kontaktować w razie jakichkolwiek niepokojących nas symptomów. Dobry lekarz weterynarii z pewnością odpowie na wszystkie nasze pytania.